Θεοτοκάριο Νικοδήμου

Θεοτοκάριο Αγίου Νικοδήμου του Αγιορείτου:

Ύμνος και Ποίηση στην υπηρεσία της Θεοτόκου

Εισαγωγή

Το Θεοτοκάριο είναι ένα βιβλίο λειτουργικό το οποίο περιέχει θεοτοκίους ασματικούς κανόνες, δηλαδή ύμνους προς την Παναγία χωρισμένους σε ωδές (όπως συμβαίνει με τους εκκλησιαστικούς κανόνες), και στους 8 ήχους της Βυζαντινής μουσικής (ήχος α’,β’,γ’, δ’, πλάγιος α’, πλάγιος β’, βαρύς, πλάγιος δ’). Το Θεοτοκάριο ψάλλεται ή αναγιγνώσκεται στις μονές κάθε μέρα μετά τον Εσπερινό. Οι κανόνες είναι χωρισμένοι σε έναν για κάθε ημέρα και ήχο. Συνεπώς 7 κανόνες για κάθε ήχο, σύνολο 56 κανόνες (7 Χ 8 ήχοι). Άρα, καθένας από τους οκτώ ήχους της βυζαντινής μουσικής έχει το δικό του εβδομαδιαίο λειτουργικό κύκλο. Πρόκειται για σπουδαίο υμνολογικό έργο. ‘Οι Κανόνες του ... διακρίνονται για το θεολογικό, μουσικό και ποιητικό τους μεγαλείο.[i]

Μορφή

               Οι κανόνες διέπονται από μορφική αρμονία. Όλοι έχουν 9 ωδές, με τη β’ να λείπει όπως γίνεται συνήθως, άρα στην πραγματικότητα είναι 8 οι ωδές (ωδή α’, γ’, δ’, ε’, στ’, ζ’, η΄, θ’). Μετά τη στ’ ωδή υπάρχει πάντοτε ένα θεοτοκίο, κάθισμα προσόμοιο του ίδιου ήχου, δηλαδή ένα τροπάριο (η στροφή, θα λέγαμε, της εκκλησιαστικής ποίησης) στον ήχο του συγκεκριμένου κανόνα. Αντίθετα με την πάγια συνήθεια, οι ωδές εδώ δεν έχουν ειρμό (το αρχικό τροπάριο που δίνει το μέτρο και το μουσικό ρυθμό) με εξαίρεση την η’ ωδή, στο τέλος της όμως. Κάθε κανόνας τελειώνει με τέσσερα προσόμοια τροπάρια του αυτού ήχου, από τα οποία τα τρία πρώτα είναι πάντοτε χαιρετισμοί προς τη Θεοτόκο και το μεγαλείο της ως μητέρας του Θεού και το τελευταίο μια δέηση προς εκείνη. Η γλώσσα προσεγγίζει εδώ (όπως και σε αρκετές από τις ωδές) λιμένες ποίησης μεγάλου ύψους και βάθους. Πρόκειται για ένα ευχαριστηριακό και πανηγυρικό κλείσιμο στον κάθε κανόνα.

 Όλες οι ωδές, τώρα, όλων των κανόνων έχουν από 4 τροπάρια η καθεμιά, με εξαίρεση 3 ωδές: ωδή θ’, ήχος α’ Τετάρτη· ωδή θ’, ήχος β΄, Σάββατο· ωδή ζ’, ήχος δ’, Τρίτη. Τέλος, οι 27 από τους 56 κανόνες έχουν ακροστιχίδα.

               Ιδιαίτερη μορφή και χαρακτήρα έχει ο πρώτος κανόνας του όλου έργου, δηλαδή ο α’ του α’ ήχου. Όπως εξηγεί στο ποίημα του αυτό, ο Θεόδωρος Στουδίτης, (εκ των μεγαλυτέρων μορφών της Ορθόδοξης υμνογραφίας), στο πρώτο τροπάριο κάθε ωδής ο αμαρτωλός δέεται προς τη Θεοτόκο, στο δεύτερο τροπάριο κάθε ωδής η Θεοτόκος δέεται προς τον Χριστό, στο τρίτο ο Χριστός αποκρίνεται στη Μητέρα Του, ενώ στο τέταρτο τροπάριο η Θεοτόκος αποκρίνεται στον αμαρτωλό μεταβιβάζοντας την απάντηση του Υιού της. Ο εν λόγω κανόνας διακρίνεται από δραματικότητα στα πλαίσια της οποίας βαθμηδόν ο πιστός πετυχαίνει την άφεση των αμαρτιών του ενώ η Παναγία τον συμβουλεύει πλέον να προσέχει να τελέσει με θεάρεστο τρόπο τον υπόλοιπο βίο του, ώστε να απολαύσει την τρυφή την εύκλειαν του Παραδείσου, την ουδ’ όλως λήξιν έχουσαν (ακροτελεύτιος στίχος του πρώτου κανόνα του όλου έργου).

Ιδιαίτερης, τέλος, μνείας, αξίζουν οι ειρμοί. Κάθε κανόνας έχει τους δικούς του ειρμούς, οι οποίοι συνήθως επαναλαμβάνονται από 2 μέχρι και 6 φορές μάλιστα. Καταμέτρησα στο σύνολό τους 22 ειρμούς, εκ των οποίων οι 13 αναφέρονται στους 3 παίδες εν καμίνω, στη Βαβυλώνα επί Ναβουχοδονόσορα, καθώς το θαυμαστό γεγονός της σωτηρίας τους μέσα στις φλόγες, από τις οποίες δεν καίγονταν[ii], θεωρείται προτύπωση της υπερφυούς σύλληψης του Χριστού από την Θεοτόκο.

Συγγραφείς των κανόνων του Θεοτοκάριου 

Ο Όσιος Νικόδημος, μολονότι συνέγραψε και ο ίδιος πληθώρα θεοτοκίων κανόνων, δεν συμπεριέλαβε κανέναν στο Θεοτοκάριο που επιμελήθηκε, προφανώς λόγω της μεγάλης ταπεινοφροσύνης  του. Όσον αφορά δε τους υμνογράφους των κανόνων,  τους αναφέρει στον πρόλογό του με εκφράσεις λυρικότατες όπως: Ανδρέας ο Κρήτης ο αρχηγός των μελωδών απάντων και Κύκνος της Εκκλησίας ο λιγυρόφωνος, Ιωάννης ο Δαμασκηνός, η μουσικωτάτη και γλυκύφωνος του Χριστού Αηδών. Θεοφάνης Νικαίας ο Γραπτός, ο ηδύλαλος και ωδικότατος Κόττυφος, Ιωσήφ ο υμνογράφος, η πολύφωνος και τορόφωνος των πιστών Χελιδών, Ιωάννης Ευχαϊτων, η μελίφωνος και θελκτήριος Σειρήν του Αγίου Πνεύματος[iii] κλπ. Εκτός από τους παραπάνω, οι υπόλοιποι υμνογράφοι του Θεοτοκάριου είναι οι Μητροφάνης Σμύρνης, Θεόδωρος Στουδίτης, Φώτιος Κωνσταντινουπόλεως, Γεώργιος Νικομηδείας, Θεόκτιστος Στουδίτης, Παύλος ο Αμορίου, Νικόλαος Κατασκεπηνός, Αθανάσιος Κωνσταντινούπολεως, Καλλίνικος Ηρακλείας, Μανουήλ ο Ρήτωρ, Ιγνάτιος Κωνσταντινούπολεως, Μάρκος Εφέσου, Θεόδωρος Λάσκαρις, Κλήμης, Καλλίνικος Ηρακλείας, Νικόλαος, ενώ τέλος, υπάρχει και μια γυναίκα στους συνθέτες των ύμνων, η Θέκλα (γλυκυτάτη Ηχώ κατά των Νικόδημο).

(Στο τέλος της αρχικής έκδοσης του Θεοτοκαρίου του, ο Νικόδημος συμπεριέλαβε παράρτημα με άλλους 6 Θεοτόκιους παρακλητικούς κανόνες σε ήχο πλάγιο δ’, α’. Προτελευταίος μάλιστα είναι ο Κανών Χαρμόσυνος εις την Υπεραγίαν Θεοτόκον, του Ιωσήφ του Υμνογράφου, ο περίφημος κανόνας του Ακάθιστου Ύμνου που ψάλλεται στους Χαιρετισμούς, χωρίς βέβαια του ειρμούς, οι οποίοι είναι έργο του Ιωάννη Δαμασκηνού.) 

Όπως τονίζει στον πρόλογο του Θεοτοκάριου του ο Μοναχός Γεράσιμος Μικραγιαννανίτης[iv], ο ιερός Νικόδημος συνέλεξε τους κανόνες από διάφορες βιβλιοθήκες, ενώ έργο δικό του είναι τα καθίσματα και τα καταληκτικά προσόμοια.

Μέτρο των κανόνων

Από τον ε’ αιώνα μ.Χ. κ.εξ., κυριάρχησε στην υμνογραφία το λεγόμενο ρυθμοτονικό μέτρο της ισοσυλλαβίας και ομοτονίας, όπου η κάθε στροφή (τροπάριο στην υμνολογία) έχει τον ίδιο αριθμό στίχων με τον κάθε στίχο να έχει τον ίδιο αριθμό συλλαβών με τον αντίστοιχό του των άλλων στροφών κάθε ωδής. Ταυτόχρονα οι γραμματικοί και οι ρυθμικοί τόνοι πέφτουν στις ίδιες συλλαβές. Το πρώτο τροπάριο της εκάστοτε ωδής γράφεται ελεύθερα με βάση τη μελωδία και την έμπνευση του δημιουργού ενώ τα επόμενα ακολουθούν το πρώτο, το οποίο αποκαλείται και ειρμός. Εδώ όμως είπαμε ότι ειρμός δεν υπάρχει στις ωδές παρά μόνο στο τέλος της η’ ωδής.

Από μια ωστόσο μελέτη στις α’ ωδές 22 κανόνων – μία από καθέναν από τους 22 ποιητές - διαπιστώνεται ότι τηρείται εν μέρει το σχήμα της ισοσυλλαβίας και ομοτονίας (καλύτερα ισοτονίας εδώ, δηλαδή, ίδιος αριθμός τόνων ανά στίχο). Βλέπουμε, όθεν, επί το πλείστον ωδές όπου ένα τροπάριο έχει μία μόνο συλλαβή λιγότερη, όπως του α’ ήχου Σαββάτου, Κυριακής, Τρίτης,Τετάρτης, του β’ ήχου Σαββάτου, Τετάρτης, του γ’ ήχου Σαββάτου, του δ’ ήχου Τετάρτης κλπ, αλλά και ωδές με ένα ή δύο τροπάρια που έχουν έναν ή δύο στίχους λιγότερους, όπως στον δ’ ήχο  της Τρίτης ή της Παρασκευής. Συναντούμε ακόμη και ωδές με πλήρη ανισοσυλλαβία, όπως της Τρίτης ήχος β’, Τετάρτης και Πέμπτης ήχος γ’, Σαββάτου πλάγιος α’, και Δευτέρας πλάγιος α΄ομοίως, όπου μάλιστα το πρώτο τροπάριο είναι αρκετά μεγαλύτερο (62 συλλαβές ενώ τα υπόλοιπα έχουν από 53, 53 και 52 αντίστοιχα).

Υπάρχουν, εν τούτοις και ωδές (ασχολούμενοι πάντα με την α’ ωδή κάθε κανόνα) με πλήρη ισοσυλλαβία: αυτή της Πέμπτης, ήχος α’ (59 συλλαβές ανά τροπάριο – του Ιωάννη Δαμασκηνού), της Παρασκευής, ήχος β’ (65 συλλαβές - Αθανασίου Κωνσταντινουπόλεως του Νέου),  της Τετάρτης, ήχος πλ.β’ (49 συλλαβές- Νικολάου Κατασκεπηνού), της Πέμπτης, πλ.β’ (48 συλλαβές – Παύλου Αμορίου).

Παρόμοια κατάσταση επικρατεί και στα καταληκτικά προσόμοια με τα τέσσερα τροπάρια. Μελετώντας κανείς διεξοδικά εκείνα του ά ήχου ως προς την ισοσυλλαβία διαπιστώνει την ύπαρξη της τελευταίας με απόλυτες περιπτώσεις εκείνες της Τρίτης (81 συλλαβές ανά τροπάριο) και της Παρασκευής (68 συλλαβές).

Ποιητικές εκφράσεις

Το Θεοτοκάριο χαρκτηρίζεται από λεξιλογικό πλούτο. Λέξεις απλές ή σύνθετες, φράσεις ποικίλες που αξιοποιούν στο έπακρο τις δυνατότητες της Ελληνικής γλώσσας όπως έχει διαμορφωθεί στο πέρασμα των αιώνων, με έμφαση βέβαια σε αρχαία και αρχαιοπρεπή λήμματα. Η ποικιλία, η δραματικότητα, η υψηγορία και το σημασιολογικό βάθος αναδεικνύονται σε πολλές ωδές καθώς και στα προσόμοια τροπάρια μετά την τελευταία ωδή, εκείνα που όπως προείπαμε χαιρετίζουν την Θεοτόκο. Το έργο είναι εμποτισμένο φυσικά με μεταφορές όπως τόσοι και τόσοι εκκλησιαστικοί ύμνοι, στοχείο που καλλωπίζει το έργο. Θα αναφερθούν τώρα κάποιες φράσεις και αυτούσια τροπάρια αφού όμως τονίσω πως απέφυγα την αναφορά σε φράσεις παρόμοιες ή ταυτόσημες με τον περίφημο Ακάθιστο Ύμνο, καθώς με εκείνον και τις φράσεις του ασχολούμαι εκτενώς σε άλλες εργασίες.

Ανάμεσα στα άλλα, λοιπόν, η Θεοτόκος Παρθένος υμνολογείται στις ωδές ως:

Έκφραση	Ωδή	Ήχος	Ημέρα
Λυχνία χρυσαυγής του ηλίου της δόξης· λαμπάς λευκοφαής του φωτός του αδύτου	Κάθισμα	α’	Δευτέρα
Άγκυραν  πανασφαλή	η’	α’	Δευτέρα
Θείον ... ακηλίδωτον έσοπτρον	δ’	α’	Τρίτη
Ο φωτεινός του Δεσπότου θάλαμος	ζ’	α’	Τρίτη
Η αγία γη και εκλεκτή...	η’	α’	Τρίτη
Πύλη του φωτός του νοητού...	α’	α’	Τετάρτη
Ανατολή του ηλίου...	ζ’	α’	Τετάρτη
Φωτοφόρον σκήνωμα Θεού...	η’	α’	Τετάρτη
...γηραιών η βακτηρία	δ’	α’	Παρασκευή
(Χαίροις) ποταμέ, Θεού ανεξάντλητε, υδάτων πολλών όντως ανάπλεε...	στ’	α’	Παρασκευή
(Χαίρε) πορφυρίς βασιλική αγλαόχρυσε..., ουρανέ κατάστερε	θ’	α’	Παρασκευή
Κρήνην προχέουσα νάμα, τοις πιστοίς σωτηρίας	θ’	β’	Δευτέρα
...παναγίαν κιβωτόν	η’	β’	Τρίτη
Κοιλάδων των κοσμικών, ως κρίνον εν μέσω σε, και ακανθών των βιοτικών ως κοκκοβαφές, ρόδον εύοσμον ανθούν...	ζ’	γ’	Δευτέρα
... Χριστόν αρτοποιούσαν εν σπλάγχνοις....	δ’	γ’	Τετάρτη
... (χαίρε) θεόγραφε τόμε...	α’	γ’	Παρασκευή
.. χελιδών... ηδύλαλος	δ’	γ’	Παρασκευή
...θεοδόχον ευαγές κειμήλιον σεπτό...	α’	δ’	Κυριακή
Η Θεία κρήνη ευσπλαχνίας και αγαθότητος...	ζ’	δ’	Δευτέρα
Εργαστήριον των δύο της ενώσεως φύσεων...	δ’	δ’	Τρίτη
Ακενώδυνον ....ιατρείον...	δ’	δ’	Τετάρτη
...μυροθήκη και πηγή αγιάσματος	γ’	δ’	Παρασκευή
Χαίρε λιμήν ακλυδώνιστε...	στ’	δ’	Παρασκευή
...φυτόν ευθαλέστατον, κλέος των Παρθένων...	ε’	Πλ.α’	Πέμπτη
...το κύδος... των αληθώς τιμώντων σε, μητέρων αγλάισμα, ωραίον και πάντιμον...	στ’	Πλ.α’	Παρασκευή
Νεφέλη ... ζωής το πόμα ομβρίσασα....	ζ’	Πλ.β’	Σάββατο
Δαβιτικόν χαίρε άρμα... , του Μωσέως πλαξ θεόγραφος,...  χάρμα του κόσμου...	θ’	Πλ.β’	Σάββατο
Σταγών καθάπερ ο επουράνιος, τη ση γαστρί Παρθένε υετός καταβέβηκε...	θ’	Πλ.β’	Τρίτη
Εύοσμον οία ρόδον και καθαρώτατον κρίνον...	α’	βαρύς	Σάββατο
Πολυανθής λειμών...	δ’	βαρύς	Σάββατο
Ίαμα πρώην δειχθείσα της ανθρωπίνης ουσίας...	θ’	βαρύς	Τρίτη
Η παμφαής και χαροποιός και ρυπτική των μολυσμάτων... εργάτις ευφρόσυνος...	δ’	βαρύς	Τετάρτη
....το της φύσεως καλλώπισμα, το άνθος το τίμιον...	δ’	βαρύς	Πέμπτη
....το καθαρόν και λαμπρόν και φωτοφόρον του Ιησού παλάτιον	η’	βαρύς	Πέμπτη
Ο φωτισμός και ο γλυκασμός των πεποιθότων επί σοι...	δ’	βαρύς	Πέμπτη
Η ουρανώσασα ημών την γεώδη ουσίαν...	α’	βαρύς	Παρασκευή
Ομβροτόκον νεφέλην,ύδωρ επιρραίνουσαν της επιγνώσεως, και τους εκτακέντας, αγνωσίας φλογμώ και εκλείποντας, αναψυχούσαν τε,και δροσερώς ανακτωμένην...	ε’	Πλ. δ’	Σάββατο
...χρυσούν θυμιατήριον...	γ’	Πλ. δ’	Κυριακή
Νυμφώνα πανάχραντον...	ζ’	Πλ. δ’	Κυριακή
Η πύλη της θείας ανατολής...	α’	Πλ. δ’	Δευτέρα

Παραθέτουμε τώρα κάποιες φράσεις για την Παναγία που σταχυολογήσαμε από τα προσόμοια στα οποία καταλήγει κάθε κανόνας:

Έκφραση	Ήχος	Ημέρα
...έμψυχον παλάτιον και φωτοφόρον,... θεία σκέπη,... οικουμένης αγαλλίαμα,... λειμών ο ευθαλής και ευώδης,... κυπρίζουσα άμπελε, ελαία κατάκαρπε,... η μυρίπνοος Θεού φυταλιά,... σύνδενδρον και ευσκιόφυλλον όρος...	α’	Κυριακή
...χαίρε εύκαρπε χώρα...	α’	Δευτέρα
...η μεγάλη και λαμπρά άρκτος άρκτος η επτάστερος κόρη...	β’	Δευτέρα
... (χαίρε) νύμφη ηλιοστάλακτε...	β’	Τρίτη
. της αγάπης της διπλής πλάτος αδιόριστον Κόρη, και βάθος άπειρον, της θείας σαρκώσεως θεολογίας τε,ύψος απερινόητον προορισμού θείου, μήκος προαιώνιον Υπεραγία σεμνή· χαίρε ακρωτήριον όντως, της καλής ελπίδος Παρθένε.....	β’	Τετάρτη
...μυστηρίων διόπτρα και θύρα...	β’	Πέμπτη
... της ακτίστου και κτιστής φύσεως μεθόριον...	β’	Παρασκευή
...αύλων αγγέλων ευπρέπεια..., κάλλος πάγχρυσον και πολυέραστον..., πυρίμορφε του Κυρίου καθέδρα..., ο μέγας εν μικρώ κόσμος	γ’	Τρίτη
... πάγκαλλον ωράισμα του κόσμου... και ανέδρευτον έρκος...	γ’	Πέμπτη
...ξένου και φρικτού μυστηρίου φανέρωσις..., πενήτων προμήθεια	γ’	Παρασκευή
...φεραυγής χελιδών...	Πλ. α’	Δευτέρα
... υψηλοτάτη και ευώδης κυπάρισσος, εις ύψος της θεωρίας, ευθυπορούσα Θεού,... περιστερά ηργηρωμένη και άχολος... τρυγών η φιλήσυχος,... η γλυκυτάτη χελιδών... αηδών λιγυρόφθογγος	Πλ. α’	Πέμπτη
... χαίρε θείε κήπε...	Πλ. β’	Δευτέρα
... παμφαεστάτη σελήνη...	Πλ. β’	Παρασκευή
...στακτή η ευωδεστάτη... κιννάμωμον τίμιον	Βαρύς	Κυριακή
...ροδωνιά η ηδύπνοος... κουφοτάτη νεφέλη	Βαρύς	Τετάρτη
...η  βύσσος η λευκοτάτη και κεκλωσμένη... Χαρίεν χωρίον της των προπατόρων αναίρεσις... το εύκρατον χαίρε, και γαληνόν πνεύμα, ζεφύριος αύρα, πνοήν τε αναψύχουσα, λεπτόν τε Πανάχραντε, και ηδύ ψιθύρισμα, και διασυρίζον...	Βαρύς	Παρασκευή
...παγκόσμιον καύχημα	Πλ. δ’	Σάββατο
...αχειρόπλοκος νυμφών, χρυσοπορφύρωτος παστάς, ο θάλαμος ο εύοσμος και πάντιμος, το έμπνουν λιθομάργαρον παλάτιον, πυράγρα το και έμψυχος του αύλου πυρός	Πλ. δ’	Δευτέρα
...χαίρε πλούτε ασύλητε, και πενήτων...	Πλ. δ’	Τρίτη
...κόσμου καθάρσιον	Πλ. δ’	Τετάρτη
...θανάτου καθαίρεσις... ,το άνθος της πίστεως..., τείχος ακράδαντον... ,το των μητέρων... ωράισμα και των παρθένων κάλλος παμπόθητον...	Πλ. δ’	Παρασκευή

Χαρακτήρας του έργου

Το έργο στο σύνολό του διακρίνεται από κατάνυξη, ζώσα πίστη, μετάνοια, συντριβή, αγωνία, θρηνωδία αλλά και πάνω απ’ όλα, ελπίδα, αισιοδοξία και εμπιστοσύνη στη συνδρομή της Παναγίας και στη Θεία Χάρη. Είναι πράγματι ένας Στέφανος της Αειπαρθένου, όπως επισημαίνει ο συντάκτης του Νικόδημος ο Αγιορείτης[v] γεμάτος άνθη από μελίρρυτους κανόνες, μια σπουδαία στιγμή της παρακλήσεως και της ευγνωμοσύνης των ανθρώπων προς την Παναγία και τον Υιό της. Παρατηρούμε βέβαια πλήθος επαναλήψεων, επιτρεπτών λόγω του λειτουργικού χαρακτήρα του έργου, και της ιδιάζουσας φύσης του ως εκκλησιαστικής ποίησης στα πλαίσια μιας κοινής δογματικής και πίστεως. Βέβαια, οφείλουμε να τονίσουμε ότι στη Βυζαντινή εποχή επιτρεπόταν η αυτούσια παράθεση λεκτικών σχημάτων άλλων συγγραφέων καθώς δεν υπήρχε η σημερινή αντίληψη περί πρωτοτυπίας. Χώρια που το κάθε έργο πρέπει να κρίνεται με βάση την εποχή που δημιουργήθηκε. Ξεχωριστά κάθε ωδή, έχει ποιητική αξία, μερικές μάλιστα ωδές αποτελούν ένα θεσπέσιο αμάλγαμα πίστης και ποίησης.

Εν κατακλείδι

Όπως και τα υπόλοιπα υμνογραφικά έργα της εκκλησίας συνίσταται να το μελετά ο πιστός τόσο ως ευχαριστία και δέηση προς τον Θεό και την Θεοτόκο όσο και ως γλυκιά παραμυθία για την ψυχή του. Ας μην λησμονούμε άλλωστε πως οι εν χρήσει ύμνοι της Ανατολικής Ορθόδοξης Εκκλησίας έχουν γραφεί από ψυχές αγιασμένες από το Άγιο Πνεύμα και εμποτισμένες από τη Θεία Χάρη, το οποίο αποτελεί ακλόνητα διαπιστευτήριο για την ωφέλεια και την αξία τους.

Με δυσκολία επιλογής λόγω του όγκου του έργου και του κάλλους πολλών σημείων του, παραθέτω λίγα από τα ωραιότερα, κατά τη γνώμη μου,  τροπάρια του α’ ήχου:

Τροπάριο	Ωδή	Ημέρα
Ου ρημάτων ευπορώ, αρετών τε απορώ· ου γαρ στέργω προσευχήν, και νηστείαν εκτελείν, Θεόνυμφε· και δια τούτο προς σε κατέφυγον. (αμαρτωλός προς Θεοτόκο) Σύνες εύσπλαχνε Υιέ, σης μητρός εκδυσωπώ· ο προστρέχων επ’ εμέ, χρηστών έργων απορεί, και κράζει μοι· ουκ έχω πλην σου ελπίδα Δέσποινα. (Θεοτόκος προς Χριστό) Λιτανεύουσα θερμώς, παύσαι Μήτερ του λαλείν· και γαρ ούτως αφορών ότι εύσπλαγχνος ειμί, μολύνεται, μη επιβλέπων εις την οργήν την εμήν. (Χριστός προς Θεοτόκο) Ικετεύω υπέρ σου, τον Υιόν μου και Θεόν, ίνα τύχεις ιλασμού· αλλ’ αυτός μοι εκβοά, του παύσασθαι, και μη πρεσβεύειν εις το σωθήναι σε. (Θεοτόκος προς αμαρτωλό)  (Άγιος Θεόδωρος Στουδίτης)	στ’ (ολόκληρη)	Σάββατο
Νόμους του Θεού ηθέτησα, και αμαρτίας νόμω αυτόν εδούλωσα, νόμω του νοός, ουχ υποκύψας ο άθλιος, η τους νόμους λαθούσα της φύσεως, εν τω σεπτώ σου τόκω, νόμους σαρκός μου καθυπόταξον. (Άγιος Ανδρέας Κρήτης)	θ’	Κυριακή
Λυχνία χρυσαυγής, του ηλίου της δόξης· λαμπάς λευκοφαής, του φωτός του αδύτου, νεφέλης πυρσεύουσα, του Πατρός το απαύγασμα, της καρδίας μου, αμβλυωπούσας τας κόρας, φωταγώγησον, μαρμαρυγαίς ακηράτοις, και θείοις πυρσεύμασιν. (Άγιος Ιωσήφ Υμνογράφος)	Κάθισμα	Δευτέρα
Θείον σε νοούμεν, ακηλίδωτον έσοπτρον, ως δεξαμένη την αυγήν, της θεϊκής μαρμαρυγής, και ταύτην αστράψασα, σωματικώς παντί τω κόσμω Πανύμνητε, προς σωτηρίαν των υμνούντων σε. Λικμήσασα Παρθένε ταις πρεσβείαις σου, τω πτύω του πνεύματος, θημωνίας των εμών αμαρτιών, κάθαρον καρδίας μου την άλωνα, μακράν αυτής παν αχυρώδες ποιούσα νόημα. (Άγιος Ιωάννης Ευχαϊτών)	δ’	Τρίτη
	στ’
Το μέγα και πάνσεπτον και θείον μυστήριον, της αποκρύφου του Θεού, βουλής εν σοι παναληθώς, ανγή πεφανέρωται, ότι αυτός ο κατ’ ουσίαν αχώρητος, τη κτίσει πάση εν ση γαστρί κεχώρηται. Γαλήνη νοητή συ με προσόρμισον, την ζάλην και τον τάραχον, των παθών μου κατευνάζουσα σεμνή, και την τρικυμίαν εκδιώκουσα των ηδονών, η την γαλήνην την θείαν τέξασα.(Φώτιος Αγιώτατος Πατριάρχης Κων/πόλεως)	δ’	Τετάρτη
	ζ’
Εγώ υπάρχω κόρη Πάναγνε, δένδρον το σαπρόν, φευ, και άκαρπον· όπερ ποιήσαι με καρπόν, καλόν θείον παράσχου μοι, και εμπλήσαι με της χάριτος, Χριστού και γλυκύτητος.  Στένω, τρέμω και βοώ, μη παρίδης με αγνή, τον εις πάθη ολικώς, εμπεσόντα χαλεπά· αλλ’ οίκτειρον, και προς μετάνοιαν χειραγώγησον. Ξηράνασα φυτά Θεονύμφευτε, των λογισμών και ατόπων μου πράξεων· αεί με εκβλαστάνειν, εναρέτους καρπούς ποίησον. Θεόν ιδείν ηξιώθη, ο Αβραάμ ως ην θέμις φιλοξενίας ησκηκώς· εγώ δε φειδωλίαν, μισοξενίαν εσχηκώς, εικότως απέρριμμαι εις γέεναν· αλλά συ Θεοτόκε εξελού με της κολάσεως εκεί. (Άγιος Ανδρέας Κρήτης)	γ’	Πέμπτη
	στ’
	ζ’
	θ’
Πλήθος με πταισμάτων, και κινδύνων βυθίζει τον άθλιον· αλλ’ εις λιμένα θυμηδίας και ευφρόσυνον όρμον, της σης πανσθενεστάτης χάριτος, συ εγκαθόρμισον· όπως αεί, υμνώ σε Πανύμνητε.   Τη ράβδω της θείας σου ροπής, την άνικμον καρδίαν μου, αναστομώσασα δακρύων πηγάς, εκβλύζειν και ποταμούς, Θεοτόκε ποίησον· δι ων μολυσμού της αμαρτίας, αποπλυθείσα φαιδρά, τω Υιώ τω σω εποφθήσεται. Ναός ως υπάρχουσα φωτοειδής, του Δεσπότου των όλων και σκήνωμα, ναόν με χρηματίσαντα και σπήλαιον ληστών,καθάρισόν με όλον, και λάμπρυνον Παρθένε, και νυμφώνα προς θείον, ένδον εισάγαγε Πανάμωμε. Χαίροις ποταμέ, Θεού ανεξάντλητε, υδάτων πολλών όντως ανάπλεε· δι ου άπασα, καταρδεύεται κτίσις υμνούσα σε· και ευφραίνονται καρδίαι Θεονύμφευτε, πάσαι αι φλογμώ κρατούμεναι, και διψώσαι νεκρέγερτα νάματα. (Ιωάννης Δαμασκηνός)	γ’	Παρασκευή
	δ’
	ε’
	στ’

Δίδονται, τέλος, και μερικά προσόμοια, τα οποία στο σύνολό τους αποτελούν συνήθως υπέροχους χαιρετισμούς προς τη Θεοτόκο, υπενθυμίζοντας ότι είναι ποιήματα του συντάκτη του Θεοτοκάριου, Άγιου Νικόδημου του Αγιορείτου:

Προσόμοιο	Ήχος	Ημέρα
Χαίρε πάσης της κτίσεως, θαυμαστόν δημιούργημα, της Θεολογίας χαίρε υπόθεσις, δογματικής χαίρε έσχατον, άτομον της φύσεως, χαίρε η ακροστιχίς, των Γραφών και προρρήσεων, θείων Πάναγνε, χρησμοδότις και έκβασις τελεία, χαίρε δι’ ης προσκυνούμεν, μίαν Τριάδος θεότητα.	δ’	Σάββατο
Χαίροις Παρθενομήτωρ σεμνή, περιστερά ηργυρωμένη και άχολος, η Πνεύματος του αγίου, χάρισιν όλαις αγνή, περιχρυσουμένη τα μετάφρενα·  τρυγών η φιλήσυχος, και Παρθένος και φίλαγνος· η γλυκυτάτη, χελιδών το της χάριτος, έαρ ήδιστον, εκ χειμώνος η φέρουσα· όρνις η κελαδήσασα, και κόσμω πιστώσασα, θείαν ενσάρκωσιν Λόγου, ως αηδών λιγυρόφθογγος· Θεού χαίρε Μήτηρ, του παρέχοντος τω κόσμω το μέγα έλεος.	Πλ.α’	Πέμπτη
Χαίρε απαρακλήτου ψυχής μου, θυμηδεστάτη παράκλησις·  χαίρε η γλυκεία, και πρωινή δρόσος, το εύκρατον χαίρε, και γαληνόν πνεύμα, ζεφύριος αύρα, πνοή τε αναψύχουσα, λεπτόν τε Πανάχραντε, και ηδύ ψιθύρισμα, και διασυρίζον, τους φλεγομένους πυρί των θλίψεων.	βαρύς	Παρασκευή
Δος μοι διανύειν τον βίον μου, διά πάντων των σεπτών, του σου Υιού μακαρισμών, του πτωχεύειν τω νοϊ, πενθείν πραῢνεσθαι πεινήν, διψήν τε μετ’ εφέσεως το δίκαιον· υπάρχειν, καθαρόν και ελεήμονα· ποιείν ειρήνην διώκεσθαι, υπέρ Θεού Παναμώμητε· και χαίρειν με, επί τούτοις αγαλλόμενον.	Πλ.δ’	Δευτέρα

Βιβλιογραφία:

· Αγίου Νικοδήμου του Αγιορείτου, Θεοτοκάριον, Έκδοσις Βιβλιοπωλείου ‘Άγιον Όρος’, Αθήναι 2002

· Μοναχός Νικόδημος Αγιορείτης (επιμ.), Στέφανος της Αειπαρθένου, ήτοι Θεοτοκάριον, Νέον Ποικίλον και Ωραιότατον Οκτώηχον, Εκ της πατριαρχικής του Γένους Τυπογραφίας, Εν Κωνσταντινουπόλει 1849,

   όπως παρατίθεται αναρτημένο στο http://anemi.lib.uoc.gr/metadata/0/6/3/metadata-271-0000003.tkl (προσπελάστηκε στις 26-08-2014) ΟΚΤΩ ΗΧΟΥΣ ΠΡΟΣ Ν ΥΠΕΡΑΓΙΑΝ Ν

· Μοναχός Γεράσιμος Μικραγιαννανίτης (επιμ.?), Θεοτοκάριον, ιδιωτική έκδοση,   1992

· Π. Τρεμπέλα, Εκλογή Ελληνικής Ορθοδόξου Υμνογραφίας, Βιβλιοθήκη Αποστολικής Διακονίας, Αθήνα 1949

·  ΓΛΩΣΣΑΡΙΟ ΓΙΑ ΤΗ ΛΑΤΡΕΙΑ ΤΗΣ ΕΚΚΛΗΣΙΑΣ ΚΑΙ ΤΗ ΒΥΖΑΝΤΙΝΗ ΜΟΥΣΙΚΗ στο

 http://www.apostoliki-diakonia.gr/byzantine_music/index_gr.asp (προσπελάστηκε στις 5-

    9-2014)

---

[i] ΓΛΩΣΣΑΡΙΟ ΓΙΑ ΤΗ ΛΑΤΡΕΙΑ ΤΗΣ ΕΚΚΛΗΣΙΑΣ ΚΑΙ ΤΗ ΒΥΖΑΝΤΙΝΗ ΜΟΥΣΙΚΗ στο http://www.apostoliki-diakonia.gr/byzantine_music/index_gr.asp

[ii] Βλ. Δανιήλ, γ’ 21 – 29 και Προσευχή Αζαρίου και Ύμνος των Τριών (Παίδων), 22- 26

[iii] Βλ. Μοναχός Νικόδημος Αγιορείτης (επιμ.), Στέφανος της Αειπαρθένου, ήτοι Θεοτοκάριον, Νέον Ποικίλον και Ωραιότατον Οκτώηχον, όπως παρατίθεται αναρτημένο στο http://anemi.lib.uoc.gr/metadata/0/6/3/metadata-271-0000003.tkl

[iv] Μοναχός Γεράσιμος Μικραγιαννανίτης (επιμ.?), Θεοτοκάριον, ιδιωτική έκδοση, 1992, πρόλογος

[v] Στέφανος της Αειπαρθένου : ήτοι Θεοτοκάριον νέον ποικίλον και ωραιότατον Οκτώηχον. Περιέχον εξηκονταδύω κανόνας προς την Υπεραγίαν Θεοτόκον / Μελουργηθέντας υπό εικοσιδύω ιερών και θεσπεσίων Μελωδών εκ του Αγίου ¨Ορους χειρογράφων βίβλων, μετά σπουδής και πόνων πολλών συναχθέν, και μετ' επιμελείας διορθωθέν εξεδόθη παρά Νικοδήμου Μοναχού του Ναξίου....Υπό δε της Πατριαρχικής Εκκλησιαστικής Κεντρικής Επιτροπής επικριθέν εξεδόθη υπό Γ. Μουσαίου. Εισαγωγή σε Μοναχός Νικόδημος Αγιορείτης (επιμ.) Στέφανος της Αειπαρθένου, ήτοι Θεοτοκάριον, Νέον Ποικίλον και Ωραιότατον Οκτώηχον, ό.π.